मंसिर १४, काठमाडौं । अमेरिकी चतुर कूटनीतिज्ञ, विदेश मामिलाका विज्ञ तथा नोबेल शान्ति पुरस्कार विजेता हेनरी किसिञ्जरले एक शताब्दी बाँचेर संसार छाडेका छन्। अमेरिकी राजनीतिमा एक विवादास्पद र ध्रुवीकृत व्यक्तिको रुपमा स्थापित हुँदैअमेरिकी विदेश नीतिमा अमिट छाप छोडेकाकिसिञ्जरको बुधबार १०० वर्षको उमेरमा निधन भएको हो।

सन् १९७० मा, रिपब्लिकन राष्ट्रपति रिचर्ड निक्सनको नेतृत्वमा राज्य सचिवको जिम्मेवारी सम्हालेका किसिञ्जरले त्यो दशकका धेरै युग–परिवर्तनशील विश्वव्यापी घटनाहरूमा संलग्न रहेका थिए।

किसिञ्जरले जर्मनमा जन्मेका यहूदी शरणार्थीको प्रयासले चीनको कूटनीतिक उद्घाटन, ऐतिहासिक अमेरिकी–सोभियत हतियार नियन्त्रण वार्ता, इजरायल र यसका अरब छिमेकीहरू बीचको सम्बन्ध विस्तार, र उत्तर भियतनामसँग पेरिस शान्ति सम्झौताको नेतृत्व गर्ने अवसर पाएका थिए।

सन् १९७४ मा रिचर्ड निक्सनले राजीनामा दिएपछि अमेरिकी विदेश नीतिको प्रमुख वास्तुकारको रूपमाउनले राष्ट्रपति जेराल्ड फोर्डको नेतृत्वमा कूटनीतिक शक्तिका रूपमा काम गर्दै बाँकी जीवनभर बलियो राय प्रस्तुत गरिरहे । धेरैले किसिञ्जरलाई उनको प्रतिभा र बृहत् अनुभवका लागि प्रशंसा गर्दछन्। केहीले भने उनलाई कम्युनिस्ट विरोधी तानाशाहीलाई ल्याटिन अमेरिकामा समर्थन गरेकोमा युद्ध अपराधी भनेर चिनाउँछन्।

पछिल्ला वर्षहरूमा, उनलाई पक्राउ गर्ने र अमेरिकी विदेश नीतिको बारेमा प्रश्न उठाउन नदिने समेत गरिएको थियो। उनले भियतनाममा युद्धविराम वार्ताको लागि सन् १९७३ मा नोबेल शान्ति पुरस्कारसमेत पाएका थिए।

उत्तर भियतनामका ले डक थो र किसिञ्जरलाइलाई संयुक्त रूपमा सम्मानित गरिएको थियो। जुन धेरै नै विवादास्पद बनेको थियो। पछि कम्बोडियामा अमेरिकी गोप्य बम विष्फोटबारे प्रश्न उठेपछि नोबेल समितिका दुई सदस्यले छनोटमा राजीनामा दिन बाध्य भएका थिए।

आफ्नो डरलाग्दो अभिव्यक्ति र बजरी, जर्मन–उच्चारणको आवाजको साथ, किसिञ्जर रक स्टार थिएनन् तर उनको स्नातक दिनहरूमा वाशिंगटन र न्यूयोर्क वरिपरि ताराहरू खिच्दै महिला पुरुषको रूपमा छवि बनेको थियो। नीतिमा संवेदनशिलकिसिञ्जर व्यक्तिगत मामिलाहरूमा संयमित मानिन्थे।

यस्तो थियो किसिन्जरको हार्वर्डविश्वविद्यालय देखि चीनसम्मको यात्रा
जर्मनीमा सन् १९२३ मा जन्मिएका उनी १९३८ मा नाजीहरूले युरोपेली यहूदीहरूलाई निर्मूल पार्ने अभियान अघि सार्दै गर्दा परिवारसँग संयुक्त राज्य अमेरिका पुगेका थिए।

हेनरीले आफ्नो नाम अँग्रेजबाट सन् १९४३ मा किसिन्जरमा रुपान्तरण गर्दै अंगीकृत अमेरिकी नागरिक बने। त्यतिबेला दोस्रो विश्व युद्ध चलिहरेको थियो। विश्वयुद्धका क्रममा युरोपेली सेनामा सेवा गर्दै उनी पछि छात्रवृत्तिमा हार्वर्ड विश्वविद्यालय प्रवेश गरेका थिए। उनले सन् १९५२ मा मास्टर डिग्री र १९५४ मा डक्टरेट कमाए। उनी हार्वर्डमा थिए।

त्यस समयको धेरैजसो अवधिमा, किसिङ्गरले सरकारी एजेन्सीहरूको सल्लाहकारको रूपमा सेवा गर्ने अवसर समेत पाएका थिए। जसमा १९६७ मा उनले भियतनाममा राज्य विभागको लागि मध्यस्थकर्ताको रूपमा काम गरे। किसिन्जरले राष्ट्रपति लिन्डन जोन्सनको प्रशासनसँगकोआफ्नो सम्बन्धलाई निक्सन क्याम्पमा शान्ति वार्ताको बारेमा जानकार दिएका थिए।

पछि निक्सनले भियतनाम युद्ध अन्त्य गर्ने वाचाले उनलाई सन् १९६८ मा को राष्ट्रपतिको चुनाव जितेपछि उनले किसिङ्गरलाई राष्ट्रिय सुरक्षा सल्लाहकारको रूपमा व्हाइट हाउसमा लगे।

वासिङ्टनले बेइजिङसँगको सम्बन्ध सुधार्न खोजिरहेको परिवेशबीच किसिन्जरले गत साउनमा मात्रै चीन भ्रमण गरेका थिए। अमेरिकाले भने किसिन्जरको पछिल्लो चीन भ्रमणलाई ‘व्यक्तिगत’ भ्रमणको संज्ञा दिएको थियो। तर, विदेश मामिलाका विज्ञहरूले किसिन्जरको चीन भ्रमणलाई फरक रूपमा हेरेका छन्।

खासगरी विगतदेखि नै चीनमा रहेको किसिन्जरको विशेष छविका कारण उनले अमेरिका–चीनको सम्बन्धलाई सुमधुर बनाउन अनौपचारिक माध्यमका रूपमा काम गरिरहेको अनुमान विज्ञहरूको थियो।