राजनीतिको फरक परिभाषा

राजनीति भनेको राज्यको नीति, राज्यले अवलम्वन गरेको नीति, राजनैतिक प्रकृया, परिवर्तन र प्रगति पथको अध्ययन गर्ने पनि राजनीति हुन्छ । तर नेपालमा राजनीतिलाई यसरी वुझिदैन । जे देखेको छ, भोगेको छ त्यो नवुझेर शव्द जालको रटानमा को जान्छ ? नेपालमा वुझिने राजनीति भनेको छलकपट, धोका, गुटवन्दी, घेरा वन्दी, आÏनो नीजि स्वार्थको लागि सार्वजनिक स्वार्थको अवमुल्यन, नोक्सान , सार्वजनिक स्वार्थ तुक्ष्य तर नीजि स्वार्थ महान सम्झने, पद अवसर प्राप्तीको लागि खेलिने सम्पुर्ण नीति, साम दाम दण्ड भेद नै राजनीति हो । सार्वजनिक प्रयोगशालामा यही मञ्चन भएको हुँदा जनताले राजनीतिलाई गर्ने परिभाषा र पुस्तकका ठेलीहरुलाई औपचारीक शिक्षा प्राप्ती हेतु गरिने परिभाषाका वीचमा फरक छ । नेपालमा फलानाले यो विषयमा कस्तो राजनीति ग-यो भनी भन्यो भने असल गरेछ कसैले भन्दैन , पक्कै पनि धोका घडी गर्ने, छक्याउने, ढाट्ने तथ्य फरक परेछ भनेर नै वुझिन्छ ।

अदालतको धर्म र राजनीतिसंग साइनो

धर्म भनेको मानव मानव वीचमा फाटो ल्याउने अलग अलग सम्प्रदाय होइन । सवैलाई एकै समान व्यवहार गर्नु नै धर्म हो । आगोको धर्म पोल्नु, वल्नु, पानीको धर्म भिजाउनु, वग्नु घामको धर्म ताप र प्रकाशका दिनु के तिनीहरुले पक्षपात गरेका छन् ? धनि, गरिव ठूलो सानो केही विभेद छ ? छैन । यिनीहरुको नजरमा सवै वरावर । कोरोनाले त विभेद नगरी सवैलाई वरावर धर्म निर्वाह गरेको छ । हो यसैगरी अदालतले पनि संविधान कानूनको दृष्टी रोशनवाट हेर्दा सवै नेपाली नागरिक देख्ने दृष्टी शक्ति हुनुपर्छ । जव अदालतले एउटै तथ्य, कसुर,अपराध ,कार्य ,घटना, परिघटना, योग्यता, अयोग्यतामा फरक फरक देखिने चस्माले हेर्न थाल्छ र फरक फरक देख्छ र फरक फरक व्यवहार गर्छ भने अदालतको धर्म नष्ट भयो, मति भ्रष्ट भयो भने अदालतले आफ्नो पुजनीय स्थान गुमाउन पुग्दछ ।

नेपालमा राजनीति रोगमा देखिने लक्षण यदि अदालतमा पनि देखिन थाल्यो भने राजनीति रोगले अदालत पनि आक्रान्त भएको र त्यो राजनीति रोग संग साइनो गाँसेको देखिन्छ । अदालत भित्र देखिने राजनीति रोगका लक्षणहरु –

– अमुक व्यक्तिको प्रधान न्यायाधीशमा हेराफेरी भएपछि सर्वाेच्च अदालतमा न्यायाधीश,उच्च अदालतमा मुख्य न्यायाधीश,न्यायाधीश देखि जिल्ला अदालतको न्यायाधीश श्रेस्तेदार ,तहसीलदारसम्म आफू अनुकुलका व्यक्तिहरुको नियुक्ति, वढुवा हेराफेरी ।

– अरु धेरै योग्य व्यक्तिहरु अदालतमा हुँदाहुँदै आफू अनुकुलका केहि व्यक्तिरुहको अयोग्यता छोपिनु र योग्यतै योग्यता देखिनु ।

– असल मान्छे देखेपछि सुने पछि रिस उठ्नु र आफ्ना नातागोता, आसेपासे सुनेपछि मन प्रसन्न हुनु । आदि ।

राजनीतिलाई स्वागत छ अदालतमा

सारा समस्याको जड पञ्चायती व्यवस्था भएको र त्यसको अन्त्य हुनासाथ मुलुक जादुमय तवरले विकसित हुने अभिलाषमा पञ्चायती व्यवस्थाको अन्त्य भएपछि संविधान निर्माणमा नेतृत्वदायी भुमिका खेलेका विश्वनाथ उपाध्यायलाई नै सर्वाेच्च अदालतको प्रधान न्यायाधीश नियुक्त गरियो । त्यो पदको लागि उनी हकदार पनि थिए । २०४८ श्रावन २३ देखि २०५२ साल असोज ९ गतेसम्म आफ्नो व्यक्तिगत इच्छा वमोजिम न्यायपालिकालाई उनले नचाए । २०४८ को निर्वाचन पछि थोरै सिटमा धरै कार्यकर्ता अटाउन सकेनन् । खासगरी सत्तारुढ दल नेपाली कांग्रेसमा । तत्कालिन विपक्षीदल नेकपा. एमालेलाई हाम्रो सरकार छैन, कांग्रेसले पेलेर कुनै पद दिदैन भनेपछि अरु टाउको दुखाउनु परेन । कांग्रेसको एकाधिकार तोड्न अझ वढि सक्रियता कार्यकर्ताले देखाउने भए र नेतालाई झन वल पुग्न जाने वाटो सजिलो थियो । कांग्रेसलाई ६०१ सांसद वनाउने युक्ति आएन वरु मन्त्री परिषद जम्वो वनाउन थाल्यो । कानून पढेका केही राजनीतिक कार्यकर्ताहरु सांसद मन्त्री र अरु पद दिन सजिलो उपाए नपाए पछि तत्कालिन पुनरावेदन अदालतमा एक हुल न्यायाधीश छिराउन सफल भयो । केही व्यक्तिको वकालत १० वर्ष नपुगेकाले केही दिन पर्खिएर पनि निर्णय गरायो र उनीहरुमध्ये केहि प्रधान न्यायाधीश सम्म भए केही वालवाल हुन पाएनन् ।

यो देखिरहेका वामपंथीहरुले यसको विरोध गर्न सकेनन् वरु अवसर पाए यसरी न्यायाधीश नियुक्ति गर्न पाइने रहेछ भन्ने तरिका मात्र सिकेर चुपो लागेर वसे । म राजनीति गर्ने व्यक्तिलाई मेरो भविष्य सखाप पार्न मलाई न्यायाधीशमा नियुक्ति गरियो भनि नेपालगंजका अधिवक्ता विजयकुमार गुप्तले वक्तव्य दिएर न्यायाधीश पद इन्कार गर्नु भयो र पछि नेपालगंजको मेयर हुनु भयो यस वाट पनि राजनैतिक कार्यकर्ताको प्रवेश अदालतमा गराइनु प्रजातान्त्रिक व्यवस्थाको लक्षणका क्रममा जनताले बुझ्न थालेपछि जुनवेला जुनपार्टी शक्तिमा पुग्यो उसले अदालतमा न्यायाधीश वनाउन थाल्यो । कहिले सासुको पालो कहिले वुहारीको पालो भनेझै कहिले कांग्रेस एक्लैले भर्ति ग¥यो । कहिले एमालेले उछिन्यो । कहिले कांग्रेस एमाले मिलेर भरेका थिए , केहि वर्ष अघिमात्र कांग्रेस माओवादी संयुक्ति भर्ति पुरा गरियो, त्यसपटक एमाले निषेध भयो पर्ख र हेरको अवस्थामा थियो । जुन पार्टीको अवसर आयो उसले न्यायाधीशमा नियुक्ति गर्दापनि कुनै योग्यता क्षमताको मापदण्ड विना पहुच पुग्ने नातागोता र नेताका गुट उपगुटका व्यक्तिलाई न्यायाधीशमा नियुक्ति गरियो तर पहुच नपुग्ने इमानदार तथा क्षमतावान व्यक्ति कसैको नजरमा पर्न सकेनन् ।

सर्वाेच्चकोे नातावाद जिन्दावाद

राजनैतिक पार्टीहरुले मात्र अदालतदाई आफ्नो अभिष्ट पुरा गर्ने माध्यम वनाएका छैनन् सर्वाेच्च अदालतका प्रधान न्यायाधीश र न्यायाधीशहरुले पनि आफ्नो अभिष्ट पुरा गर्ने माध्यम वनाएका छन् अदालतलाई । कसैले आफ्ना छोरा, कसैले छोरीलाई न्यायाधीश वनाएका छन् भने अरु धेरैले आफ्ना नातागोता र इष्टमित्रलाई भर्ति गरेका छन् । हक्की स्वाभावका र कसैसंग नडराउने निर्भिक एवं दक्ष व्यक्ति भएर पनि विश्वनाथ उपाध्यायका कमजोरी थिए आफ्ना २ भाइहरु । विश्वनाथले अदालतलाई खुला राजनीति प्रवेश गराउनु र राम्रा मान्छे होइन हाम्रा मान्छे नियुक्ति गर्दा उनले पनि आफ्ना भाइहरु केदारनाथ उपाध्यायलाई प्रधान न्यायाधीश हुने रोलक्रम मिचेर व्यवस्था मिलाउन पाए । र अर्का भाइ वैद्यनाथ उपाध्यायलाई सर्वाेच्च अदालतको प्रधान न्यायाधीश हुने कागतालीमा रोकावट आई सर्वाेच्चको न्यायाधीशवाट सेवा निवृत भए । सवै कुरामा आफू वरिष्ठ र योग्य हुँदाहँुदै केदारनाथलाई प्रधान न्यायाधीश वनाउन रोलक्रम मिचेको भनी कृष्णजंग रायमाझीले सर्वाेच्च अदालतको वरिष्ठ न्यायाधीशवाट राजीनामा दिएका थिए । (नेपाल साप्ताहिकको २०५९ पौष ४ गतेको अन्तवार्ता)

वामपंथी विरुद्ध सर्वाेच्च अदालत मोर्चावन्दी भएको सन्देश

नेपाली जनताका वीचमा तात्कालीन समयमा सर्वाेच्च अदालतको २ वटा फैसलाहरुले खुवै चर्चा पाए । एउटा प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइरालाले संसद विघटन गरी मध्यावधि निर्वाचनको घोषणा गरेको मुद्दा र अर्काे प्रधानमन्त्री मनमोहन अधिकारीले संसद विघटन गरी मध्यावती निर्वाचन घोषणा गरेको मुद्दामा गिरिजाप्रसादको चाही सदर र मनमोहन अधिकारीको चाही वदर यसरी गरियो –
यसको तुलना विज्ञ पाठक आफैले गर्नुहोस :

यसरी शव्दजालवाट एउटाले पानी खाएर भात खाएको ठीक अर्काेले भात खाएर पानी खायो वेठीक भन्ने आशयको जनताको वुझाइलाई सर्वाेच्च अदालतको काम व्यवहारले पृष्टपोषण नै ग-यो । दुवै मुद्दामा प्रधान न्यायाधीश सहित ११ जना न्यायाधीशहरुले नेपाली कांग्रेसले गरेको त्यही कार्य सदर ग-यो तर ने.क.पा. एमालेले गरेको त्यही काम वदर भएको हुँदा सर्वाेच्च अदालत वामपंथी विरुद्ध मोर्चावन्दी भएको सन्देश प्रवाह हुन पुग्यो र पहिलो पटक मुलुकको प्रधान न्यायाधीश र सर्वोच्च अदालतका विरुद्धमा सडकमा नारा जुलुस मात्र लागेन अवसर पाएपछि वामपंथी नजिक वकिलहरुलाई सर्वाेच्च अदालतमा छिराउनु पर्ने अवधारणाको पनि गतिलो मानसिक तयारी भयो ।

राजनैतिक पार्टीले समर्थन नगर्दा सर्वाेच्च अदालतका न्यायाधीशहरुको पद किन खुस्कीयो ?

राजाको पालामा नियुक्ति भएका हुन वा अरुको पालामा नियुक्ति भएका हुन पवनकुमार ओझा, भरतराज उप्रेती, कमलनारायण दास, प्रकाश वस्ती समेतका व्यक्तिहरुको योग्यता र इमानदारीतामा प्रश्न उठेको थिएन व्यक्तिगत स्वभावको कुनै अर्थ रहेन । तर उनीहरु किन निष्काशनमा परे ? कुनै राजनैतिक पार्टीले खवरदार उनीहरुलाई ननिकाल भनेको भए स्थिति फरक हुन्थ्यो । जस्तो सुशिला कार्कीको सन्दर्भमा एमालेवाट खवरदारी गरियो । सदनमा छलफल गर्न तयारी गरेको महा अभियोग प्रस्ताव पछि हट्न वाध्य भयो । सर्वाेच्च अदालत राजनीतिवाट अछुतो रहेको भए , सर्वाेच्च अदालत भित्र ती राजनीति खेल प्रदर्शन हुने थिएनन् । राजनैतिक पार्टीको आड पायो भने प्रधान न्यायाधीश पनि पदमा लोभिदा रहेछन् भन्ने कुरा खिलराज रेग्मीको प्रकरणवाट प्रष्ट भएको छ । उता मन्त्री परिषदको अध्यक्षको पदमा जादा उहाँले दुवै पद होल्डगरी प्रधान न्यायाधीशवाट राजिनामा नगरी कार्यपालिका प्रमुख र न्यायालय प्रमुख एकै समयमा एकै व्यक्ति भएको राणाकालिन समयको झझल्को दिनुभयो । अझ त्यसवखत सरकारका विरुद्धमा परेका रिटहरुमा भएका आदेशहरु इतिहासमा विवेचना हुँदा हामी लज्जीत हुनु नपरोस ।

अव के गर्ने ?

समस्या त सवैलाई थाहा छ, सवैले वुझपचाएको वा आफ्नो स्वार्थको वसीभुत भएर मुख वन्द गरेको मात्र होे । आगामी पुस्ताको नजरमा इतिहासको काल खण्डमा हामीलाई घृणाको पात्र नवनाऔं । अदालतलाई आफ्नो धर्म निर्वाह गर्न सक्ने वनाऔं । अदालतले पनि सरकारसंग निजी अपेक्षा राखी राजनीतिको पासा नफ्याकोस र राजनैतिक शक्तिहरुले पनि आफ्नो राजनीतिको कुुटिल चाल अदालतसंग नखेलोस । अदालतलाई अदालतनै हुनदिऔं र उसले गरेका कामको खवरदारी वाहिरै वसेर गरौं । अदालत आफ्नो अग्नी परीक्षामा सफल असफल के हुन्छ ? परीक्षण गरौं । भाइ भतिजा छोराछोरी आफन्त, नातेदार ,गुट उपगुट पार्टीवाट माथि उठौं । योग्य इमानदार सक्षम निर्भिक न्याय गर्न सक्ने व्यक्तिलाई न्यायाधीश वनाऔं । न्यायाधीशलाई उचित खवरदारी गर्न सक्ने न्याय परिषद गठन गरौं । मुलुकको न्याय प्रणाली नै ध्वस्त भएपछि कानूनी राज्यको अन्त्य हुन्छ त्यसपछि जसको शक्ति उसको भक्तिको गाना गाउनेमा आजका शक्ति केन्द्र पनि पर्छन ।